Tükürük bezlerinin vücudumuzdaki görevi nedir?

Tükürük bezleri, tükürük salgılamak ve salgıyı ağız içine ulaştırmakla görevlidir. Üç çeşit tükürük bezi vardır:

• 1. Parotis bezleri: Yanağın kulağa yakın üst kısmında bulunur. Patoid bezlerinin kanalı; salgıyı üst çenedeki öğütücü dişlere yakın kısma, yanağın içine boşaltır.
• 2. Çene altı bezleri (submandibular bezler): Çenenin altında bulunur ve salgıyı alt ön dişlerin arkasına boşaltır.
• 3. Dilaltı bezleri: Dilaltında bulunur ve salgıyı ağız zeminine boşaltır.

Bu büyük bezlere ek olarak, 600 ila 1000 arasında küçük tüp bezi; ağız ve boğaza yayılmış durumdadır.

Tükürük bezi hastalıkları nelerdir?

1. Tükürük Bezi Taşı

Bazı durumlarda, tükürük bezlerinin içinde, kalsiyum açısından zengin, ince yapıda taşlar oluşur. Bu taşların oluşumunun kesin nedeni bilinmemektedir. Bazı taşlar, aşağıdaki nedenlerden dolayı oluşabilir:

• Dehidratasyon (Tükürüğün kalınlaşmasına neden olur.),
• Gıda alımının azalması (Tükürük oluşumunu azaltır.),
• Bazı antihistaminikler, tansiyon ilaçları ve psikiyatrik ilaçlar (Tükürük üretimini azaltır),
• Bazı taşlar, bezin içinde hiç belirti vermeden oluşur. Diğer durumlarda ise taş, salgı kanalının tamamını ya da bir kısmını kapatır. Bu durumda, tükürük bezi şişer ve ağrımaya başlar. Ayrıca salgı akışı, kısmen ya da tamamen engellenir. Bu problemi, diğer bir tükürük bezi hastalığı olan tükürük bezi enfeksiyonu takip edebilir.

2. Tükürük Bezi Enfeksiyonu (Sialadenit)

Tükürük bezi enfeksiyonu, genellikle bakterilerin neden olduğu, acı veren bir enfeksiyondur. Bu hastalık, tükürük bezi taşları olan yaşlı yetişkinler arasında daha yaygındır. Tükürük bezi enfeksiyonu, aynı zamanda doğumdan sonra ilk birkaç hafta içinde bebeklerde de oluşabilir. Eğer uygun bir tedavi yolu izlenmezse, durum, özellikle yaşlı ve dayanıksız kişilerde ciddi bir enfeksiyona dönüşebilir.

3. Viral Enfeksiyonlar

Sistemik (tüm vücutta oluşan) viral enfeksiyonlar, bazen tükürük bezlerine de yerleşirler. Bu durum; yüzde şişlik, ağrı ve yemek yemede zorlanmaya neden olur. Bu belirtiler en çok kabakulak rahatsızlığında görülür.

4. Kistler

Bebekler, bazen kulak gelişimiyle ilgili sorunlardan kaynaklanan, parotis bezinde bir kist ile doğarlar. Daha sonraki dönemlerde, tükürük bezlerinde; travmatik yaralanmalar, enfeksiyonlar, tükürük bezi taşları veya tümörler nedeniyle de kist oluşma olasılığı vardır.

5. İyi Huylu Tümörler (Kanserli Olmayan Tümörler)

Çoğu iyi huylu olan bu tümörler, çoğunlukla parotid bezinde meydana gelir ve rahatsızlığın en yaygın türü genellikle sadece kulak memesi altında, yavaş büyüyen, ağrısız bir şişkinlik olarak görünür. Radyasyona maruz kalma ve muhtemelen sigara bu tümörlerin en önemli nedeni olarak sayılabilir.

6. Malign Tümörler (Kanserli Tümörler)

Tükürük bezi kanserleri nadir olarak görülür. Tükürük bezi kanseri için bilinen risk faktörleri Sjögren sendromu ve radyasyona maruz kalmaktır. Sigara içmek de bu tür tümörlerin gelişmesinde rol oynayabilir.

7. Sjögren Sendromu

Sjögren Sendromu; kronik, otoimmün bir hastalıktır. Hastalığın nedeni, vücudun bağışıklık sisteminin; tükürük ve gözyaşı bezlerine (bazı durumlarda ter ve yağ bezleri) saldırmasıdır. Bu hastalık çoğunlukla orta yaştaki kadınlarda görülür.

8. Nonspesifik Tükürük Bezi Büyümesi (Sialadenosis)

Bazı durumlarda tükürük bezleri; nedeni bilinmeyen bir şekilde, enfeksiyon, enflamasyon veya tümör belirtisi olmadan büyüme gösterir. Bu rahatsızlık en sık parotis bezini etkiler.

Tükürük bezi hastalıklarının belirtileri nelerdir?

Belirtiler, tükürük bezlerinde oluşan rahatsızlığa göre değişiklik gösterir. Hastalıklara göre belirtiler şunlardır:

Tükürük Bezi Taşı Belirtileri

En sık görülen belirti genellikle ağız tabanında meydana gelen ağrılı şişliktir. Ağrı, yemek sırasında kötüleştirebilir.

Tükürük Bezi Enfeksiyonu Belirtileri

• Yanak ya da çene altında ağrılı şişlik,
• Ağzına kanalından gelen kötü, tatlı akıntı,
• Ciddi vakalarda görülen ateş, titreme ve genel halsizlik

Viral Enfeksiyonların Belirtileri

• Ateş
• Baş ağrısı
• Kas ağrıları
• Eklem ağrısı
• İştahsızlık
• Halsizlik

Bu belirtilerin sonrasında genellikle yüzün her iki tarafında parotis bezlerinde şişlik oluşur. Bu durumda ağzı tamamen açmak zorlaşır.

Kist Belirtileri

Kistler, ağrısız bir şişliğe neden olur. Bu şişlik, bazen yemek yemeyi engelleyecek kadar büyük olabilir.

Tümör Belirtileri

Yavaş büyüyen ve bazen ağrılı olabilen şişlikler, hem iyi hem de kötü huylu tükürük bezi tümörlerinin en yaygın belirtisidir. Bu şişlikler; dilde veya ağız çatısında, çene altında ve yanaklarda bulunabilir.

Sjögren Sendromu Belirtileri

Sjögren sendromunun başlıca belirtileri, tükürük bezleri şişmesi, ağızda ve gözlerde kuruluktur.

Nonspesifik Tükürük Bezi Büyümesi Belirtileri

Bu rahatsızlığın belirtileri; tipik olarak yüzün her iki tarafında parotis bezlerinin ağrısız bir şekilde şişmesi olarak kendini gösterir.

Ne zaman doktora başvurulmalıdır?

• Boyun, çene, yanak, dil veya sert damağın herhangi bir yerinde kalıcı bir yumru ya da şişkinlik varsa
• Beze; hassas, kızarık ve ağrılıysa,
• Ateş ve titreme mevcutsa,
• Ağzı açmakta, konuşmada, çiğnemede ve yutmada zorluk varsa doktora başvurulmalıdır.

Tükürük bezi hastalıklarının tanısı nasıl konur?

Bu hastalıkların tanısı için öncelikle doktorunuz; hastalık hikâyenizi, kullandığınız ilaçları ve beslenme alışkanlıklarınızı öğrenecektir. Doktorunuz, ayrıca şu soruları da soracaktır:

• Daha önce boyun kanseri tedavisi için radyasyon aldınız mı?
• Kabakulak geçirdiniz mi ya da aşısını vuruldunuz mu?
• Yakın zamanda ameliyat oldunuz mu? (Ameliyat sonrası alınan gıdalar, taş ve enfeksiyon riski oluşturabilir)
• Son zamanlarda grip ya da başka bir virüs hastalığı olan kişilerle temasta bulundunuz mu?
• Romatoid artrit gibi bir otoimmün rahatsızlığınız var mı?

Sonrasında, doktorunuz ağız içi dâhil olmak üzere baş ve boyun bölgesini inceleyecektir. Eğer bu muayene sırasında dokunmadan dolayı acı hissederseniz bunu doktorunuza bildiriniz.

Belirtilere göre doktorunuz sizden şu tetkikleri de isteyebilir:

• Kan testi
• Röntgen
• MR
• Bilgisayarlı Tomografi
• İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi
• Sialografi
• Tükürük bezi biyopsisi
• Tükürük fonksiyon testi
• Göz testleri

Tükürük bezi hastalıkları nasıl tedavi edilir?

Tedavi rahatsızlığa bağlı olarak değişir:

Tükürük Bezi Taşı Tedavisi

Taş, kanalının sonunda bulunuyorsa, doktorunuz, taşı hafifçe bastırarak dışarı çıkarabilir. Derinde bulunan taşlar ise cerrahi ile çıkartılabilir.

Tükürük Bezi Enfeksiyonu Tedavisi

Tükürük bezi enfeksiyonu;

• Sıvıları, içerek ya da damar yoluyla alarak,
• Antibiyotiklerle,
• Enfekte olan bez üzerine ılık bezle yapılan kompres ile,
• Tükürük akışını arttırmak için ekşi, şekersiz şekerlemeler yiyerek ya da portakal suyu içerek tedavi edilebilir.

Eğer enfeksiyon, bu yollarla tedavi edilemiyorsa, iltihabı çıkarmak için müdahale edilmesi gerekebilir.

Viral Enfeksiyonların Tedavisi

Bu enfeksiyonlar genelde kendi kendilerine geçer. Bu durumda yapılacak olan tedavi, daha çok belirtileri ortadan kaldırmak üzeredir. Bu tedaviler şunları içerir:

• Dinlenme
• Bol sıvı alma
• Ağrı kesici ve ateş düşürücü alma

Kist Tedavisi

Küçük kistler, kendi kendilerine yok olabilir. Daha büyük kistler ise geleneksel cerrahi veya lazer cerrahisi ile çıkartılabilir.

İyi Huylu Tümörlerin Tedavisi

Kanserli olmayan tümörler, genellikle ameliyatla çıkarılır. Bazı durumlarda, tümörün tekrarlamaması için radyasyon tedavisi uygulanabilir.

Kötü Huylu Tümörlerin Tedavisi

Daha küçük, erken evrede bulunan ve düşük dereceli tümörler genellikle tek başına cerrahi ile tedavi edilebilir. Ancak, daha büyük, yüksek dereceli tümörler genellikle cerrahi sonrası radyasyon tedavisi gerektirir. Cerrahi olarak müdahale edilemeyen tümörlerde de radyoterapi veya kemoterapi uygulanır.

Sjögren Sendromu Tedavisi

Hastalığın tipik belirtisi olan ağız kuruluğunu geçirmek adına, tükürük salgılanmasını uyaran ilaçlar verilir. Tükürük üretimini uyarmak için şekersiz sakız da önerilebilir. Sigara tüketimi azaltmak da kuruluğu giderecektir. Sjogren sendormu olan insanlarda tükürük salgısının düşük olması nedeniyle ağız ve diş etlerinde sık sık problem meydana gelir. Bu nedenle, bu soruna sahip kişiler ağız hijyenine dikkat etmelidirler.

Nonspesifik Tükürük Bezi Büyümesi Tedavisi

Tedavi altta yatan sağlık sorunun giderilmesini hedefler.

Tükürük bezi rahatsızlıkları nasıl önlenebilir?

Tükürük bezlerini viral enfeksiyonlara karşı korumak için kabakulak ve grip aşısı olunmalıdır.

Diğer tükürük bezi hastalıklarını önlemek için özel bir yol yoktur. Ancak aşağıdaki önlemler, söz konusu hastalıklardan korunmada yardımcı olabilir:

• Sigaradan kaçının.
• Sağlıklı beslenin.
• Sıvı kaybını önlemek için günde 6 ila 8 bardak su için.
• Düzenli diş fırçalayın ve diş ipi kullanarak ağız hijyeninizi sağlayın.